Zeka Nedir?
Bilgisayar
Bilimcilere göre;
bilgi
işleme
yeteneği olarak tanımlanmıştır(Özgüven,1994:161) Binet’e göre zeka,bellek alanı ,duyum keskinliği ve tepki
hızı
gibi basit zihni öğelerle değil ;kavrama ,hüküm verme,akıl
yürütme
gibi karmaşık
işlemlerle
kendini
gösterir
. Bireyin zekası hakkında
güvenilir
bir fikir edinmenin
yolu
,bireyi çözümü
yüksek
zihni
işlemlerin
kullanılmasını gerektiren problemlerle karşı karşıya getirmek ve bireyin yaptıklarını objektif olarak saptamaktır ( Akt;Özgüven,1994:163). Gardner (1983) zekayı,”problem çözme kapasitesi ya da değeri olan bir yada birden çok
kültürel
yapı
ürününe
şekil vermek” olarak tanımlamaktadır. Ona göre bireyler aynı düşünüş tarzına sahip değillerdir. Eğer bireyler
farklı
zeka kombinasyonlarını tanıyabilirse karşılaştıkları problemleri çözmede daha şanslı olabilirler(Tarman,1999:
12
). Literatürde zeka tanımlarıyla ilgili tam anlamıyla hemfikir olunmasa da ,Stenberg(1997),önerilen tanımlarda en yaygın olan unsurların;1-
Yüksek
düzeyde yetenekler(soyut muhakeme,zihinsel temsil,problem çözme ve karar verme)2-
Öğrenme
yeteneği ve
çevrenin
taleplerini etkili bir şekilde karşılayabilme
konusunda
uyum
olduğunu söylemektedir(Akt:Erkuş;1998:31). Zeka kalıtım ve
çevre
ürünüdür
.
Çevresel
faktörler ve kalıtımsal
özelliklerin
etkileşimi ile belirlenen zekanın doğrudan doğruya gözlenmesi mümkün değildir. Zekanın ölçülmesi için yardımcı araçlara yani zeka testlerine ihtiyacımız vardır(Başbay,2000:7)Zeka testleri psikolojik testler arasındaki en eski testlerdendir. 20.yüzyılın başlarında Binet ve Simon tarafından geliştirilen testler,
eğitimden
faydalanabilenlerin
ortaya çıkarılmasını hedeflemiştir .Zamanla bu testler, çok geniş bir
kullanımı
olan
bireysel
zeka testlerini oluşturmuştur(Kline,1993:171). Zeka bireyler arasındaki farkı belirleyen,zihinsel
gelişimle
ilgili,önemli bir
özeliktir
. Günümüzde tartışma
konusu
olmakla birlikte,zeka testleriyle ölçülür,IQ(Intelligence Quotient) ile ifade edilir. IQ bireyin standart zeka testinde aldığı
puanın
takvim yaşına bölünmesiyle elde edilir. Zeka testlerinden alınan
puanlar
okul
başarısını yordayabilmektedir.,ama başarıyı etkileyen diğer faktörleri yordamaya elverişli değildir(Ülgen,1997:26) .Çoklu Zeka Kuramı IQ testlerinin tamamen karşısındadır. Çünkü IQ testleri yaklaşık olarak bir yüzyıl önce “
okulla
kimlerin sorunu olacağını belirlemek amacıyla” geliştirilmiştir. Bu test
sadece
dilsel,mantıksal/
matematiksel
yeteneği ve zaman zaman da devin-duyusal yeteneği ölçmektedir. Ayrıca IQ testi bize diğer zekalar hakkında
bilgi
vermemektedir. Örneğin,üretken zekayı ya da kişinin ahlaklı olup olmadığını yoklamamaktadır(Tarman,1999:11).Gardner’a göre her alanın kendine özgü sembolleri,sembol sistemi ve araçları vardır. Bireyin bu sembolleri kullanarak,o alandaki problemleri çözmedeki performansı,o
insanın
zeka düzeyine işaret eder.
İnsanların
performanslarını sergilediği alanlar ,
geleneksel
zeka testlerinde olduğu gibi,
sadece
matematiksel
ve sözel alan değildir(Ülgen,1999:157). Beyin/düşünce sistemi yaklaşımlarına göre ,değişik kapsamlı
yollar
bulma çalışmaları,zekanın çoklu olduğunun keşfi ve zeka hakkında önceden bilinenlerle birlikte çoklu zeka araştırmalarını başlatmıştır(Tarman,1998:
12
).Zeka kavramını
farklı
bir bakış açısıyla inceleyen Edward L. Thorndike’a göre (1884-1949),zeka birbirinden ayrı faktörlerden oluşur. Bir zihni problemin çözümünde birden fazla faktör rol oynar.Thorndike zekayı,soyut,
sosyal
ve mekanik olmak üzere üç boyuta ayırmıştır. Soyut zeka sayı ve kelime cinsinden sembolleri;Mekanik zeka,çeşitli araç-gereç ve makineleri kullanma yeteneğidir.
Sosyal
zeka ise
insanları
anlam ve onlarla başarılı ilişkiler kurma yeteneği olarak tanımlanmıştır(Akt.Özgüven,1994:166).Buzan ve Keane ise Thorndike’ın bakış açısını geliştirerek zekayı dokuz
farklı
boyutta ele almışlardır. Bu zekalar; 1-Sözel Zeka2-Sayısal-Mantıksal Zeka3-Mühendislik –Uzamsal Zeka4-Duyusal Zeka5-Bedensel-Devinimsel Zeka6-Yaratıcı Zeka7-Öze –dönük Zeka 8-Kişiler –arası Zeka9-Ruhsal Zeka
1-Sözel Zeka; Sözcük dağarcığını,sözcüklerin anlamlarını ve tanımlarını bilmek ve sözcükler arasındaki çoklu ilişkiler hakkında bilgi sahibi olmanın,akademik ve mesleki başarıyla en yüksek oranda bağlantılı zekalardan biri olduğu görülmüştür (Buzan ve Keane ,1994:11).2-Sayısal-Mantıksal Zeka; Sayısal alfabeyi yönlendirme ve bu alfabeyle oynama becerisini gösterir (Buzan ve Keane 1994:12).3-Mühendislik –Uzamsal Zeka; üç boyutlu dünyanın karmaşık ilişkileri hakkında düşünebilmemizi sağlar .Astronom,denizci ya da pilot için geçerli geniş alanların yanısıra;mimar heykeltraş,makine mühendisi yada cerrah için geçerliği daha sınırlı alanları da kapsayabilir (Buzan ve Keane 1994:13)4-Duyusal Zeka; Büyük yaratıcı ve mnemonistlerin(gelişmiş belleğe sahip kişiler) duyularının çok gelişmiş olduğu görülmüştür. Bu kişiler,tüm duyularını birleştirip bağlantı kurmayı becerebilmektedirler(Buzan ve Keane 1994:14)5-Bedensel-Devinimsel Zeka; Atletler sorun çözmek yada “bir şey yapmak” için bedenlerini kullanırlar. Dansçılar,aktörler,cerrahlar ve sorun çözmek ya da bir şey yapmak için bedenlerini kullanan tüm insanlarda bu zeka vardır (Buzan ve Keane 1994:15)6-Yaratıcı Zeka ;Sözel ve sayısal zeka daha analitik ve mantıksal bir düşünme süreci üzerinde yoğunlaşma eğilimi gösterirken ,yaratıcı zeka yeni düşünce ve ifade alanlarına ulaşan parlak ve patlayıcı bir düşünce sürecine yönelir(Buzan ve Keane 1994:16)7-Öze-dönük Zeka;Bu zeka türü kendinizi anlamanız,kendiniz hakkında iyi bir zihinsel modele ya da haritaya sahip olmanız ve bu bilgi temelinde giderek daha da hızlanan bir öğrenme eğrisi çizmeniz anlamına gelmektedir (Buzan ve Keane 1994:17)8-Kişiler–arası Zeka; Bu zeka çeşidi,başkalarını-onları neyin motive ettiğini,kişiliklerini,nasıl işlev gördüklerini,gereksinimlerinin ne olduğunu ,kısaca onları yürüten şeyi anlamakla ilgilidir. İyi bir oyun yazarı ,gelişmiş bir kişiler-arası zekaya sahiptir (Buzan ve Keane 1994:18).9-Ruhsal Zeka ; Amerikalı psikolog A.A.Maslow’un (1908-1970), ihtiyaçlar hiyerarşisinde insanın nihai hedefi olarak tanımladığı kapsamlı zekadır. Genellikle diğer tüm zekaların özellikle yüksek bir seviyede aynı anda işlediği zamanlarda ortaya çıkar (Buzan ve Keane,1994:18) .
MİNE CANAN ŞENDOĞDU
