Geleneksel Türk Tiyatrosu
Geleneksel tiyatro başlığı altında genellikle kukla, meddah, Karagöz, orta oyunu ve köy seyirlik oyunu gibi gösteri türleri yer alır.Şarkı, dans ve söz oyunlarına dayanan geleneksel tiyatro yazılı bir metne dayanmaz.Geleneksel tiyatroda güldürü öğesi ön plandadır.Genellikle sahnesiz bir tiyatrodur.Bunlardan seyirlik köy oyunlarının kökeni tarih öncesi bolluk törenlerine ve ilkel inançlara uzanır.KUKLA
Kukla Türkler’in Anadolu’ya geldiklerinde birlikte getirdikleri bir gösteri sanatıdır.İstanbul’da Osmanlı döneminde el kuklası, ipli kukla, sopalı kukla, araba kuklası, yer kuklası, ayak kuklası, iskemle kuklası gibi değişik türde kukla gösterileri 19.yy kadar geliştirilerek sürdürülmüştür.
MEDDAHLIK
Bir oyunun tek başına hazırlayıp sunduğu temaşa türüdür.Meddahlık, bir konuyu oynayarak anlatma sanatıdır ve İslam ülkelerinde oldukça yaygın bir gelişme alanı bulmuştur.Öbür gösteri türlerinde güldürüye ağırlık verilmesine karşılık meddahlıkta acıklı, duygusal, dinsel ve kahramanlıkla ilgili konulara da rahatlıkla yer verilebiliyordu.Aynı zamanda kıssıhan diye anılan meddahlar, sarayda olduğu gibi halk arasında da büyük ilgi görmüş, özellikle kahvehanelerde İstanbulluların eğlence gereksinimini yüzyıllar boyunca karşılamıştır.Bu temaşa türü İstanbul’da Cumhuriyet döneminin ilk yıllarına kadar pek çok sanatçı yetiştirmiştir.
KARAGÖZ VE HACİVAT
Karagöz deve derisinden kesilip boyanmış insan biçimlerini beyaz bir perde üzerinden arkadan ışık vererek yansıtma yoluyla oynatılan oyundur.Başlıca iki karakteri vardır;
Karagöz; Oyunda halk görüşünü ve duygusunu veren kimse.
Hacivat; Kendini halktan üstün gören bilgilik taslayan kimse
Karagözde meddahlık gibi, bir kişinin yaratıcılığına dayanan bir gösteri türüdür.Hayali yada hayalbaz denilen karagözcünün bir de yardak adı verilen yardımcısı vardır.Klasik bir Karagöz oyunu genellikle dört bölümden oluşur.
• Hacıvat’ın semai söyleyerek perdeye geldiği ve perde gazelini okuduktan sonra dua edip Karagöz’ü perdeye çağırdığı MUKADDİME (giriş) bölümü.
• Hacivat’la Karagöz arasında geçen ve doğrudan konuyla ilgisi olmayıp daha çok Karagöz’ün yanlış anlamalarından ortaya çıkan güldürücü MUHABERE (karşılıklı konuşma) bölümü.
• Başka kişilerinde katıldığı ve oyuna adını veren olayların yer aldığı fasıl.
• Karagöz’le Hacivat arasında geçen kısa bir uzlaşma konuşmasıyla noktalanan bitiş bölümü.
Karagöz oyunlarının konuları çoğunlukla gerçek yaşamdan alınmış sahnelerden oluşur: Mahalle yaşayışı, esnaf ve evlenme töreleri, toplumsal ve siyasal taşlamaya elverişli olaylar gibi.Bunun dışında Ferhad ile Şirin, Tahir ile Zühre, Arzu ile Kamber gibi halk hikayelerinden, olağan dışı öğelere yer veren masallardan da yararlanıldığı görülür.Karagöz’ün başlıca dağarcığı yirmisekiz oyundan oluşmakla birlikte, zaman zaman güncel olaylardan da esinlenerek yeni karagöz oyunlarının türetildiği görülmüştür.Oyunun iki baş kişisi halk zekasının ve halkın gözündeki ilginç Osmanlı münevverini temsil eden ama bir yandan da Karagöz’e ve mahalleliye yardımdan geri kalmayan Hacivat’tır.
ORTA OYUNU
Geleneksel Türk tiyatrosunun birçok bakımdan Karagöz’e benzeyen, ama canlı oyuncularla oynayan bir türü de orta oyunudur.Etrafı seyircilerle çevrilmiş bir meydanda bir metne bağlı kalmadan oynanan doğaçlama bir oyundur.Oyunun oynandığı alana Palanga denir.Başlıca iki karakteri vardır:
Pişekar; Karagöz oyunundaki Hacivat
Kavuklu; Karagöz oyunundaki Karagöz
Karagöz’de İtalyanların Commedia Dell’arte’sinde olduğu gibi orta oyununda da yazılı bir oyun metni yoktur.Oyun yeri seyircilerin çevrelediği hemen hemen boş bir alandır.Erkek seyirciler ve kadın seyirciler ayrı ayrı yerlerde otururlar. Orta oyunu da Karagöz gibi dört bölümden oluşur. Ama burada perde gazeli yerine Pişekar’ın seyirciyi selamlaması ve zurnacıyla konuşarak oyunu açması, muhavere bölümünde ise Pişekar ile Kavuklu‘nun tanışma konuşları (azbar) Kavuklu’nun sonunda rüya olduğu anlaşılan bir olayı anlatması (tekerleme) gibi özellikler orta oyununun Karagöz’den ayrıldığı bazı ayrıntılardır.
