Göbeklitepe Höyüğü
| 1-SAYFA | 2-SAYFA | 3-SAYFA | 4-SAYFA | 5-SAYFA |
Günümüze kadar yapılan kazılar sonucunda bir Neolitik Çağ yerleşimi olduğu anlaşıldı. Tarihi M.Ö 11 bin yıllarına uzanan Neolitik Çağ’dan kalma, tapınma amaçlı törensel alanlara ait mimari kalıntılar, dikili taşlar ve üzerinde kabartmalı yabani hayvan ve bitki figürlerinin bulunduğu taşlar günyüzüne çıkartıldı. Bölgenin önemi ise günyüzüne çıkarılan en büyük tapınma alanını barındırmasıdır.
Günümüze kadar yapılan kazılarda elde edilen bulgular çerçevesinde uzmanlar neolitik çağ insanının henüz çevresinde yer alan hayvanları evcilleştiremediğini düşünmektedir.
Bölgedeki kazı çalışmalarının her yıl Eylül ayında başladığını ve yaklaşık 10 hafta sürdüğünü anımsatan Doç. Dr. Klaus Schmidt şunları belirtti:
‘Göbeklitepe'deki kazılarda elde ettiğimiz bulgularla, dünyanın bilinen en eski tapınma merkezlerinden birinin bu bölgede olduğunu ortaya çıkarmıştık. Ancak, son kazı çalışmalarıyla tapınma merkezinin dünyanın en büyük tapınma merkezi olduğunu tespit ettik. Yaptığımız araştırmalarda, Neolitik Çağ'da yaşamış insanların, yabani sığır, akrep, tilki, yılan, aslan, yaban eşeği, yaban ördeği ve yabani bitki kabartmalarını incelediğimizde hayvanlarını evcilleştiremedikleri sonucuna ulaştık. Ayrıca, dikili taşların (Stel) üzerindeki resimler ve kabartmalar o dönemde yaşamış olan insanların sanatları hakkında bizlere fikir veriyor. Buradaki tapınak, dünyanın bilinen en büyük tapınağı olma özelliğini taşıyor' diye konuştu.
Göbeklitepe Höyüğü araştırılana kadar, yerleşik yaşama geçişin, çiftçiliğin ve hayvancılığın ortaya çıkmasıyla birlikte gerçekleştiği düşünülüyordu. Schmidt’e göre ise yerleşik yaşama geçiş, avcı-toplayıcı toplulukların, dinsel törenlere katılmak için Göbeklitepe gibi dinî merkezlerde düzenli olarak bir araya gelmelerinin sonucudur. Tabiî ki böyle kalabalık grupları, çevredeki yiyecek kaynakları ve av hayvanlarıyla beslemek olanaksızdı. Böyle olunca da, ihtiyaçlarını karşılayabilmek için, burada yaşayan topluluklar tarım ve hayvancılığa yöneldi. Bölgede yapılan araştırmalar, önemli kültür bitkisi olan ve yüzlerce genetik varyasyonu bulunan buğdayın atasının, ilk olarak Göbeklitepe’nin eteklerinde yetiştiğini ortaya çıkardı. Norveçli moleküler biyolog Manfred Heun’un genetik araştırmaları sonucunda ortaya çıkan bu bulgu, Schmidt’in görüşlerini destekler nitelikte.
İnsanların Göbeklitepe’yi yaşam mahalli olarak kullandığına dair herhangi bir bulguya rastlanmadı. Göbeklitepe, sadece belli zamanlarda bir araya gelinen dinsel törenlerin yapıldığı dinsel bir merkezdi. Höyüğün en önemli buluntusu tabiî ki törenlerin yapıldığı tapınaktır. Duvarlarının kalınlığı 1.4 metre olan on iki metre boyundaki tapınağın içinde, ‘T’ şekilli kabartmalı sütunlar bulunuyor.
Sadece çanak-çömleksiz neolitiğe ait evreler içeren Göbeklitepe, 11 bin yıl öncesine tarihlendiriliyor. O dönem insanları çanak-çömlek yapmayı bilmiyorlardı. Bu yüzden de yaşadıkları dönem, çanak-çömleksiz neolitik olarak adlandırılır. Bu dönem günümüzden önce 8 bin altı yüz ile 11 bin iki yüz yılları arasını kapsar.
Şurası kesin ki mimarî yerleşik yaşamla birlikte ortaya çıkmadı, ondan önce de vardı. Dahası, insanlığın kültürel gelişimi/uygarlık, Akdeniz’in doğu kıyıları gibi tek bir bölgede değil, birçok çekirdek bölgede ortaya çıktı. Bu çekirdek bölgelerden biri de Güneydoğu Anadolu. Bu coğrafyada araştırılmamış daha birçok höyük var. Araştırmalar arttıkça, arkeoloji bilimi günbegün yeni bulgular ortaya koyacak ve tarihin kapılarını aralayarak bizleri daha fazla aydınlatacak.
Göbekli Tepe'deki megalitik düzenlemeler, taş bloklardan oluşan ve İngiltere'nin en ünlü turistik merkezlerinden biri olan Stonehenge'den çok daha anıtsal. Üstelik 6.000 yıl daha eski. Tümü gün ışığına çıkarıldığında Türkiye turizmi için büyük bir avantaja dönüşecek.
Göbekli Tepe, Urfa merkezinin 15 km kadar kuzey doğusunda, Karaharabe Köyü yakınlarında. Höyük 1963'te tespit edildi. Yerleşimin önemi ancak 1995'te başlayan kazılarla anlaşıldı. Neolitik Çağ'ın çanak-çömlek kullanılmayan Erken Dönemi'ne ait. Göbekli Tepe'de yerleşim MÖ 10.000 civarında başlamış MÖ 8.000 civarında bitmiş. Bu kadar erken çağdaki yerleşimin böylesine anıtsal mimariye sahip olması tüm araştırmacıları şaşırtıyor. Özellikle bazıları 7 metre kadar yükselen 'T' biçimli taş dikmeleri ve bunların üzerindeki hayvan figürleri dikkat çekici. Tilki, yaban domuzu, boğa, yılan, kuşlar gibi değişik hayvanların kabartmasını, henüz maden kullanılmayan bir çağda bu taşlara işleyen Göbekli Tepe insanlarına hayran kalmamak mümkün değil.
Dev taş dikmelerin 10-30 metre çapında dairesel düzenlemeler halinde yerleştirildiği, ortada da iki dikmenin bulunduğu anlaşılıyor. Şimdilik sadece dördü ortaya çıkarılan bu dairesel yapıların 20 kadar olduğu sanılıyor. Bugün sayıları 40'ı bulan taş dikmeler, kazılar tamamlandığında 200'e ulaşacak.
Göbekli Tepe'nin 12.000 yıl önce geniş bir çevrede yaşayan avcı ve toplayıcı insan gruplarının kutsal ziyaret yeri olduğu düşünülüyor. Yapıların bazıları tavan seviyesine kadar korunabilmiş. Nedeni şaşırtıcı: Neolitik Çağ'da büyük bir ihtimalle dini törenin bir parçası olarak dini yapılar gömülüyordu. Yapılarda ve etraflarında çok sayıda heykel parçası bulunmuş. Urfa şehir merkezinde Balıklıgöl civarında bulunan ve şehir müzesinde korunan yaklaşık 1.90 metre yüksekliğindeki gözleri obsidyenden hazırlanmış (volkanik camlardan) heykel de bu kültür çevresini tanımak açısından çok önemli. Bu eser insan boyutlarındaki dünyanın en eski anıtsal heykeli kabul ediliyor. Göbekli Tepe'deki kazı ve araştırmalar sürüyor. Gelecekte adını daha sık duyacaksınız.
